Czyny nieuczciwej konkurencji – ochrona przedsiębiorcy cz. 3

[stan prawny na dzień 20 kwietnia 2017 r.] Śródkami ochrony cywilnoprawnej przysługującymi przedsiębiorcy wobec podejmowanych przeciwko niemu czynów nieuczciwej konkurencji są określone w ustawie z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji  (Dz.U. 1993 nr 47 poz. 211 z późn. zm.) roszczenia, których to realizacja odbywa się na drodze sądowej. Poniższy artykuł przedstawia kolejne, nieopisane we wcześniejszych częściach cyklu, roszczenia przysługujące poszkodowanemu przedsiębiorcy.

Przypomnijmy, że usankcjonowany przez ustawodawcę katalog środków ochrony obejmuje:

• roszczenie o zaniechanie,
• roszczenie o usunięcie skutków naruszenia,
• roszczenie o złożenie oświadczenia,
• roszczenie o odszkodowanie,
• roszczenie o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści,
• roszczenie o zaniechanie w przedmiocie niewykonywania określonych działań w przyszłości,
• roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej na cel społeczny.

Przedstawiony katalog środków ochrony uzupełnia regulacja prawna w przedmiocie możliwości wystąpienia przez poszkodowanego (przedsiębiorcę bądź klienta) z wnioskiem dotyczącym przedmiotów bezpośrednio związanych z popełnieniem czynu nieuczciwej konkurencji.

Każde z wyszczególnionych przez ustawodawcę roszczeń stanowić może samodzielną podstawę powództwa. Ponadto celem zapewnienia kompleksowego charakteru przysługujących poszkodowanemu instrumentów ochrony, dopuszczalna jest również ich kumulacja. Zważywszy na charakter ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. 1993 nr 47 poz. 211 z późn. zm.), której regulacja stanowi lex specialis względem innych gałęzi prawa, dopuścić poniekąd należy możliwość dochodzenia także innych powództw przewidzianych przepisami Kodeksu cywilnego oraz Kodeksu postępowania cywilnego przy zachowaniu realizacji przesłanek określonych przez właściwe przepisy.

Realny wymiar ochrony poszkodowanego (przedsiębiorcy bądź klienta) wyraża się ponadto w swobodzie wyboru roszczenia, którego podjęcie stanowić będzie reakcję na kierowany wobec niego czyn nieuczciwej konkurencji. Już na wstępie podkreślić należy samoistny charakter omawianych roszczeń, albowiem ich realizacja w żaden sposób nie jest uwarunkowana ustaleniem aspektu odpowiedzialności o charakterze karnym.

Prezentowane opracowanie obejmuje przedstawienie materii dotyczącej:

– roszczenia o usunięcie skutków naruszenia,

– roszczenia o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści,

czym stanowić będzie cześć trzecią opracowań, które swą treścią w pełni wyczerpią prezentowane zagadnienie w przedmiocie dopuszczalnych form ochrony przedsiębiorcy przez zachowaniami noszącymi znamiona czynów nieuczciwej konkurencji.

Roszczenie o usunięcie skutków naruszenia

Przedmiotem wskazanego powództwa jest roszczenie mające na celu usunięcie niepożądanych skutków, które wywołane zostały przez zachowanie kwalifikowane przez ustawodawcę jako czyn nieuczciwej konkurencji. W praktyce wspomnianym roszczeniem poszkodowany (przedsiębiorca bądź klient) dochodzić będzie czynnego zachowania sprawcy, które usunąć winno skutki czynu niedozwolonego w przedmiocie dokonania którego odpowiedzialność ciąży na sprawcy naruszenia.

Na poszkodowanym (przedsiębiorcy bądź kliencie) spoczywa powinność wykazania, że doszło do popełnienia któregokolwiek czynu nieuczciwej konkurencji, którego negatywne konsekwencje nadal godzą w jego interes prawny, a w rezultacie powodują trwanie stanu, w którym naruszeniu podlegają jego dobra. Precyzyjnego sformułowania wymaga określenie istoty naruszenia, jak również wykazane związku przyczynowego pomiędzy popełnionym przez sprawcę czynem a trwaniem stanu naruszenia interesu prawnego poszkodowanego. Określenie środków, których podjęcie niezbędne będzie dla usunięcia skutków naruszenia zależy bowiem od poprawnego wskazania charakteru oraz rozmiaru zaistniałego naruszenia.

Poszkodowany winien określić w swoim żądaniu podjęcia jakich czynności przez sprawcę się domaga celem usunięcia skutków naruszenia wywołanego czynem nieuczciwej konkurencji. Decydować bowiem będzie to o sprawności przeprowadzenia ewentualnego postępowania egzekucyjnego mającego na celu przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Przedmiotowa ustawa tj. ustawia z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji nie zawiera katalogu środków, których wykonanie sąd mógłby nakazać sprawcy ani też katalogu środków, którymi zarówno pozwany jak i sam poszkodowany mogliby się posłużyć celem osiągnięcia celu roszczenia. Tym samym przyjąć należy, dopuszczalność podjęcia wszelkich możliwych środków jak i czynności, które okażą się zdatne do usunięcia skutków czynu niedozwolonego. Ich wybór w konkretnym układzie okoliczności stanu faktycznego danej sprawy zależeć będzie od uznania sądu. Zaznaczyć jednak należy, że podejmowane nakazane działania za swój przedmiot będą miały jedynie usunięcie tych negatywnych skutków naruszenia występujących po stronie poszkodowanego, które uznać należy za normalne, bezpośrednie i wyłączne następstwa działań sprawcy.

Bardzo istotnym jest stwierdzenie, że w żadnym wypadku zawinienie działania sprawcy naruszenia nie występuje jako przesłanka warunkująca możliwość skorzystania przez poszkodowanego z przysługującego mu roszczenia. Tak ujęty stan rzeczy wyklucza konieczność udowodnienia winy sprawcy, zaś po stronie podmiotu dopuszczającego się naruszenia wyklucza możliwość podniesienia zarzutu braku winny jako okoliczności wyłączającej odpowiedzialność.

Wspomniane roszczenie stanowić może samodzielny przedmiot powództwa bądź też dochodzone może być łącznie z roszczeniem o zaniechanie niedozwolonych działań, mając wówczas charakter uzupełniający. Pod względem gospodarczym wspomniane roszczenia wzajemnie się uzupełniają, aczkolwiek ich łączne zastosowanie w konkretnym przypadku zależeć będzie od spełnienia określonych prawem przesłanek. Kumulacja roszczeń nie może bowiem doprowadzić do zwielokrotnienia działań naprawczych. Górną granicą działań restytucyjnych jest pełne usunięcie skutków będących rezultatem czynu nieuczciwej konkurencji.

Roszczenie o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści

Przedmiotowe powództwo obejmuje skierowane do sprawcy żądanie wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści wynikających z faktu popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji. Wydanie nastąpić powinno w naturze a tylko wówczas gdyby było to niemożliwe poprzez zwrot wartości określonej w pieniądzach. W tym miejscu zaznaczyć należy, że mówiąc o zwrocie wartości pieniężnej nie chodzi tu o wydanie całego przychodu ani tez całego osiągniętego przez sprawcę dochodu, lecz tylko o tą jego cześć, której osiągnięcie pozostaje w bezpośrednim związku z dokonanym naruszeniem.

Skorzystanie przez poszkodowanego (przedsiębiorcę bądź klienta) z omawianego roszczenia uwarunkowane jest wystąpieniem następujących przesłanek: wzbogacenia się sprawcy, zubożenie poszkodowanego, zaistnienie związku przyczynowego pomiędzy wzbogaceniem a zubożeniem a także niewątpliwa bezpodstawność wzbogacenia. Ciężar udowodnienia, iż wspomniane przesłanki w danym konkretnym przypadku zostały spełnione spoczywa na poszkodowanym, który w ramach przysługującej mu ochrony dochodzi wydania korzyści.

Bezpodstawność wzbogacenia zachodzi wówczas gdy występuje ona po stronie sprawcy czynu nieuczciwej konkurencji pozostając jednocześnie w ścisłym związku z dokonanym przez niego naruszeniem. Wykluczyć ją należy jednak w sytuacji, w której działanie sprawcy dokonane było za zgodą poszkodowanego (przedsiębiorcy bądź klienta) bądź gdy opiera się na wyraźniej podstawie prawnej.

Wysokość bezpodstawnie uzyskanej przez sprawcę korzyści oblicza się według wysokości osiągniętego przez niego zysku, a nie jak powszechnie się przyjmuje według wartości straty poniesionej przez poszkodowanego. Zaznaczyć należy, że osiągnięte przez sprawcę korzyści nie ograniczają się tylko do bezpośrednich następstw jego działań, bowiem mogą być ponadto rezultatem podjętych przez niego promocyjnych działań rynkowych, których poszkodowany nigdy by nie zrealizował a tym samym nie osiągnąłby zysku w wysokości osiągniętej przez sprawcę. Na występującym w charakterze powoda poszkodowanym spoczywa obowiązek wykazania jak i udowodnienia wysokości zysku osiągniętego przez sprawcę, który warunkować będzie wysokość roszczenia z którym występuje poszkodowany (przedsiębiorca bądź klienta).

Przewidzianym przez ustawodawcę ułatwieniem jest możliwość zasądzenia przez sąd odpowiedniej sumy pieniężnej według własnej oceny w oparciu o wnikliwe rozważenie okoliczności konkretnej sprawcy wówczas, gdyby  ścisłe udowodnienie wysokości żądania pokrzywdzonego było niemożliwe lub znacznie utrudnione.

Bardzo istotnym jest, że podobnie jak w przypadku roszczenia o usunięcie skutków naruszenia zawinienie działania sprawcy nie występuje jako przesłanka warunkująca możliwość skorzystania przez poszkodowanego ze wskazanego roszczenia. Tak ujęty stan rzeczy wyklucza konieczność udowodnienia winy sprawcy, zaś po stronie podmiotu dopuszczającego się naruszenia wyklucza możliwość podniesienia faktu braku winny jako okoliczności wyłączającej odpowiedzialność.

Wspomniane roszczenie stanowić może samodzielny przedmiot powództwa bądź też dochodzone może być łącznie z innymi roszczeniami a w tym z roszczeniem o odszkodowanie. Łączne ich zastosowanie w konkretnym przypadku nie może jednak doprowadzić do dwukrotnego pokrycia wyrządzonej szkody, ponieważ wówczas mielibyśmy do czynienia z bezpodstawnym wzbogaceniem  pierwotnie poszkodowanego (przedsiębiorcy lub klienta).