Jakie mam prawa w postępowaniu przed urzędem?

[stan prawny na dzień 10 lutego 2017 r.] W polskim porządku prawnym występuje kilka rodzajów postępowań. Co od zasady dzielimy je na postępowania cywilne, karne i administracyjne. Rozstrzygnięcia w przypadku pierwszych dwóch spośród wymienionych są efektem działania sądów. Postępowanie administracyjne też może po jakimś czasie trafić do sądu, lecz zdecydowana większość z nich to postępowania prowadzone przed najróżniejszymi urzędami. Możemy więc przyjąć, że jeśli otrzymują Państwo pismo od jakiegoś urzędu (miasta, gminy, powiatu, województwa, czy też od organów administracji niezwiązanych bezpośrednio z samorządem terytorialnym), stają się Państwo stroną postępowania administracyjnego. W zależności od sytuacji, postępowania te mogą być wszczynane przez sam organ administracji lub ich bieg może zostać nadany wskutek pisma przesłanego przez stronę albo inny podmiot, któremu prawo daje możliwość złożenia odpowiedniego wniosku.

Wiele z poszczególnych postępowań administracyjnych ma swój specyficzny przebieg, a przepisy je regulujące często sprawiają, że postępowania znacząco się od siebie różnią. Nie będziemy koncentrować się na przedstawieniu jak największej ilości spośród tych postępowań. Naszym celem jest raczej przedstawienie podstawowych reguł kształtujących postępowania administracyjne, które będą wspólne dla zdecydowanej większości z nich. Przedstawione informacje mają na celu poszerzenie Państwa wiedzy o trwających postępowaniach, które Państwa dotyczą, ale również przybliżenie tej tematyki osobom, które po prostu chcą wiedzieć więcej na ten temat. Jeżeli potrzebują Państwo pomocy prawnej, zalecamy oddanie sprawy profesjonalnemu pełnomocnikowi albo przynajmniej skonsultowanie się z prawnikiem. MKM Lawyers Kancelaria Prawna Wrocław z chęcią wyjdzie naprzeciw Państwa potrzebom i bezpiecznie przeprowadzi każdego Klienta przez zawiłości systemu prawnego.

Jeśli zatem wyjaśniliśmy pokrótce czym jest postępowanie administracyjne, należy w tej chwili pochylić się nad pojęciem strony tego postępowania. Jeżeli otrzymujecie Państwo pismo z organu administracji odnośnie potrzeby rozstrzygnięcia jakiejś kwestii, co do zasady można przyjąć, że jesteście Państwo stroną postępowania administracyjnego. Definicja ustawowa wskazuje, że stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Wynika z niej zatem, że zarówno kiedy to my wszczynamy postępowanie, jak również gdy jest ono wszczęte przez inny podmiot (inną stronę postępowania lub sam organ), mamy taki sam status – strony postępowania administracyjnego. Definicja wskazuje też na dwa kolejne pojęcia – interes prawny i obowiązek. Drugi z terminów jest w zasadzie zbieżny z jego codziennym znaczeniem. Obowiązek w prawie administracyjnym odnosi się więc do jakiegoś zachowania, które dane postępowanie administracyjne ma na celu wywołać (np. zaniechanie prowadzenia jakiejś działalności bez wymaganej koncesji). Interes prawny z kolei odnosi się do pewnych korzyści jakie Państwo jako strona, macie prawo wywodzić na podstawie przepisu prawa. Stroną postępowania, którego celem jest budowa tartaku, będzie mógł zatem być podmiot, który jest właścicielem działki sąsiedniej, z której korzystanie będzie uciążliwe wskutek trwałego hałasu wynikającego z procesu produkcyjnego tartaku. Po jego stronie pojawi się tzw. interes prawny.

Stronami postępowania mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, a gdy chodzi o państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne – również jednostki nieposiadające osobowości prawnej.  Osoby fizyczne nieposiadające zdolności do czynności prawnych działają przez swych ustawowych przedstawicieli. Z kolei strony niebędące osobami fizycznymi, np. spółki kapitałowe, działają przez swych ustawowych lub statutowych przedstawicieli. Każda strona może działać przez pełnomocnika, chyba że charakter czynności wymaga jej osobistego działania. Pełnomocnikiem z kolei może być każda osoba fizyczna posiadająca zdolność do czynności prawnych. Samo pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie, w formie dokumentu elektronicznego lub zgłoszone do protokołu.

Każda strona postępowania posiada prawo do bycia informowaną o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie jej praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Okoliczności faktyczne to opis zdarzeń, a okoliczności prawne to wyjaśnienie znaczenia przepisów prawa. Każda strona ma zatem prawo wiedzieć co udało się organowi ustalić albo jakie twierdzenia przedstawiły organowi inne strony postępowania. Organy czuwają ponadto nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek. Co za tym idzie, mają Państwo, jako strony postępowania administracyjnego, prawo kierować do urzędu prowadzącego Państwa sprawę zapytania zmierzające do wyjaśnienia czegoś, co nie jest dla Państwa zrozumiałe. Jest to też element szerokie zasady czynnego udziału strony w postępowaniu. Organy administracji publicznej obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Organ może odstąpić od tego obowiązku jedynie w przypadkach, gdy załatwienie sprawy nie cierpi zwłoki ze względu na niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzkiego albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną. Udział w postępowaniu to również obecność na rozprawie, czy przy przeprowadzaniu dowodu.

W związku z tym, że aktywny udział w postępowaniu wymaga odpowiedniej wiedzy o sprawie, każda strona ma prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów. Prawo to przysługuje również po zakończeniu postępowania. Powyższe czynności są dokonywane w lokalu organu administracji publicznej w obecności pracownika tego organu. Warto jednak w tym miejscu wspomnieć, że prawo dostępu do akt nie ma zastosowania do akt sprawy zawierających informacje niejawne o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”, a także do innych akt, które organ administracji publicznej wyłączył ze względu na ważny interes państwowy.

Jeżeli strona uznaje, że zebrane przez organ informacje są niewystarczające lub ukierunkowane na niekorzystne dla strony rozstrzygnięcie, może ona składać do organu wnioski o przeprowadzenie dowodu. Organ ma co do zasady obowiązek dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny. Żądanie strony dotyczące przeprowadzenia dowodu może jednak nie być uwzględnione, jeżeli przedmiotem dowodu jest okoliczność nie mająca znaczenia dla sprawy. Strona powinna być zawiadomiona o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu ze świadków, biegłych lub oględzin przynajmniej na siedem dni przed terminem. Strona ma prawo brać udział w przeprowadzeniu dowodu, może zadawać pytania świadkom, biegłym i stronom oraz składać wyjaśnienia.

Prawa strony postępowania to również wskazane ustawowo ścieżki działania przysługujące danej stronie wtedy, gdy nie jest ona zadowolona z wydanej przez organ decyzji lub postanowienia. W zależności od sytuacji, będzie jej więc przysługiwać odwołanie, zażalenie, wznowienie postępowania, uchylenie decyzji lub jej zmiana, a także stwierdzenie nieważności i wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Warto też wspomnieć, że wyczerpanie ścieżek administracyjnych co do zasady powoduje otworzenie się dalszych ścieżek sądowych.

Powyższy artykuł jest pierwszym z serii artykułów o postępowaniu administracyjnym. Poniżej, wraz z powstawaniem kolejnych części cyklu, dodawać będziemy linki do następnych publikacji. W następnej części przedstawimy Państwu obowiązki organów administracji w toku postępowania administracyjnego. Tymczasem zachęcamy Państwa do skorzystania z naszych usług. MKM Lawyers Kancelaria Prawna, Wrocław, ul. Piłsudskiego 74/320. Zapraszamy!