Egzekucja wierzytelności – wysokość środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym a kwota wolna od zajęcia

Materia dotycząca omawianego zagadnienia została przez ustawodawcę zawarta w ustawie Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. (tj. z dnia 13 stycznia 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 128) w art. 54 o treści :

„1. Środki pieniężne znajdujące się na rachunkach oszczędnościowych, rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz na rachunkach terminowych lokat oszczędnościowych jednej osoby, niezależnie od liczby zawartych umów, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego do wysokości trzykrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za okres bezpośrednio poprzedzający dzień wystawienia tytułu wykonawczego.

2. Środki pieniężne zgromadzone na rachunku oszczędnościowym, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym oraz na rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej prowadzonym dla kilku osób fizycznych są wolne od zajęcia do wysokości określonej w ust. 1, niezależnie od liczby współposiadaczy takiego rachunku.”

i jako taka w uzupełnieniu o treść art. 829 KPC i art. 8 ustawy z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji ( Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.) tworzy regulację  w przedmiocie zwolnień od egzekucji.

Obowiązująca regulacja prawna usankcjonowała swoisty przywilej egzekucyjny dłużnika ograniczony jednak jednorazowym charakterem, w oparciu o który uzyskuje on dostępność do środków finansowych zgromadzonych na posiadanych rachunkach bankowych i to bez względu na fakt prowadzonego postępowania egzekucyjnego. Istotny jest przy tym rodzaj posiadanych rachunków albowiem wskazane uprawnienie swym zasięgiem obejmuje rachunki oszczędnościowe, oszczędnościowo-rozliczeniowe a także terminowe lokaty oszczędnościowych pozostawiając poza ochroną wkłady na rachunku rozliczeniowym. Wysokość kwoty wolnej została przy tym ograniczona i niezależnie od liczby posiadanych rachunków bankowych według najświeższych danych wynosi 11489,34 zł. Tym samym w drodze prowadzonego postępowania egzekucyjnego obejmującego rachunki bankowe zajęciu podlega jedynie kwota  stanowiąca nadwyżkę ponad wskazaną w omawianym przepisie kwotę.

Zaznaczenia wymaga fakt, że w drodze korzystania z omawianego przywileju nie chodzi o zwolnienie spod zajęcia rachunku bankowego ale o uwolnienie sumy pieniężnej o określonej wysokości której to sposób rozdysponowania pozostawia się w gestii dłużnika. Dokonywanie kolejnych operacji finansowych na posiadanych rachunkach bankowych w oparciu o wskazaną kwotę, która uprzednio podlegała wypłacie w całości lub częściami jako wolna od zajęcia spowoduje jej automatyczne zajęcie a naruszenie w tym zakresie przepisów rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą banku.

Skuteczność przedstawionego mechanizmu jest jednak bardzo ograniczona albowiem sformułowania „zwolnienie od zajęcia„ nie można utożsamiać z „wyłączeniem spod egzekucji„. Tym samym środki wypłacone z rachunku bankowego dłużnika określone jako „suma wolna od zajęcia”  mogą w drodze dalszych czynności organu egzekucyjnego podlegać zajęciu w oparciu o uregulowania dotyczące egzekucji z ruchomości.

Trudności na tle zrozumienia właściwego zakresu zastosowania przywileju egzekucyjnego dłużnika pojawiają się w sytuacji wielości postępowań egzekucyjnych prowadzonych wobec osoby zadłużonej. Intencją ustawodawcy wprowadzającego omawianą konstrukcję było zadbanie o zapewnienie dłużnikowi minimum egzystencji w trakcie podejmowanych wobec jego osoby czynności egzekucyjnych. Zabezpieczeniem przed nadużywaniem przedmiotowego uprawnienia stała się jego jednorazowość za sprawą której wykluczono sytuację w której doszłoby do kumulacji wysokości kwoty wolnej od zajęcia. Dokonanie nowego zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego wobec trwania uprzednio wszczętego postępowania egzekucyjnego mającego ten sam przedmiot oraz skierowanego wobec tego samego podmiotu wyłącza możliwość ponownego skorzystania przez dłużnika z uprawnienia. W świetle niezmiennej i stałej konstrukcji przywileju, niezależnej od wartości egzekwowanej kwoty oraz czasu trwania podejmowanych czynności egzekucyjnych wskazane rozumienie obowiązującej regulacji nie wpływa na pogorszenie się sytuacji materialnej osoby dłużnika. Podjęcie bowiem kolejnego postępowania egzekucyjnego wobec tożsamości jego przedmiotu będzie utożsamianie przez dłużnika z przedłużającym się okresem trwania dotychczasowej tj. pierwszej egzekucji z jego wierzytelności.
Bezsporne pozostaje jednak stwierdzenie, że zakończeniu określonego postępowania egzekucyjnego i zaistnienie czasowej przerwy miedzy kolejnymi czynnościami egzekucyjnymi aktualizuje przywilej przewidziany w komentowanym przepisie a tym samym dłużnik będzie mógł z niego ponownie  skorzystać w nowym postępowaniu egzekucyjnym.

Stałego charakteru przywileju nie zmienia również sytuacja w której to wielość  podmiotów egzekwujących swą wierzytelność zbiega się z faktem posiadania przez dłużnika rachunków bankowych w różnych bankach. Ocena regulacji art. 54 PrBank nakazuje ponownie przyjąć jego jednorazowy charakter nie zaś osobny w odniesieniu do każdego banku. Wobec braku istnienia centralnego i jawnego rejestru egzekucji oraz za sprawa zakresu tajemnicy bankowej skutkujących brakiem możliwości sprawdzenia czy przeciwko osobie dłużnika toczą się postępowania egzekucyjne oraz czy doszło już do wykorzystania przedmiotowego uprawnienia, przeciwdziałanie nadużyciom w tej sferze zdaje się być znacznie ograniczone. Narzędzie weryfikacji jakim posługuje się bank przybiera postać oświadczenia złożonego przez dłużnika, w treści którego przyznaje on do wykorzystania bądź te nie posiadanego przywileju w innym banku. Zaznaczyć należy, że nie daje ono dostatecznego zabezpieczenia przed dokonaniem wypłat ponad kwotę określoną w omawianym przepisie albowiem rodzi ono po stronie banku zobowiązanie do wydania decyzji umożliwiającej dokonanie operacji finansowej tak by łączna suma wypłat zrealizowana w oparciu o art. 54 PrBank nie przekroczyła wartości granicznej wskazanej w komentowanym przepisie.